نگهداری چشم مصنوعی کشف‌شده در شهر سوخته داخل قوطی کبریت/ هشدار باستان‌شناسان درباره نابودی این اثر تاریخی

به‌ گزارش رسانک، امروز چهارشنبه ۱۴ آبان ماه ۱۴۰۴، در روزهای اخیر سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته نسبت به وضعیت نامناسب نگهداری «چشم مصنوعی شهر سوخته» هشدار داده است. این اثر تاریخی که بیش از پنج هزار سال قدمت دارد و به عنوان قدیمی‌ترین چشم مصنوعی شناخته‌ شده در جهان شناخته می‌شود، به دلیل نگهداری غیراستاندارد دچار آسیب‌های جدی شده است. به گفته‌ «سیدمنصور سیدسجادی»، لایه زرین سطح چشم ریخته، مویرگ‌های طلایی آن جدا شده و اندازه‌اش نیز چند میلی‌متر کاهش یافته است، به‌طوری‌که اکنون در خطر شکستگی کامل قرار دارد.

سیدسجادی در ادامه گفته است که این چشم باستانی در شرایطی نگران‌کننده نگهداری می‌شود؛ به‌گونه‌ای‌که هم‌اکنون در «قوطی کبریت» و در جیب یکی از کارکنان میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان قرار دارد. او توضیح داده که وقتی از این کارمند درباره دلیل چنین اقدامی پرسیده شده، پاسخ داده است که «از ترس گم شدن اثر» آن را در جیب خود نگه می‌دارد. سرپرست کاوش‌های باستان‌شناسی شهر سوخته افزوده که در چهار سال گذشته بارها درخواست انتقال این اثر به موزه ملی ایران را داده، اما هیچ‌یک از مقام‌های مسئول با این اقدام موافقت نکرده‌اند. به گفته‌ او، «اگر این چشم در هر موزه دیگری در جهان بود، تحت بهترین شرایط نگهداری می‌شد، اما حالا در حال نابودی است.»

چشم مصنوعی شهر سوخته از قیر طبیعی و چربی جانوری ساخته شده و سطح آن با طلا و طرح‌های هندسی ظریف تزئین شده است. پژوهشگران این چشم را نمادی از دانش پزشکی و زیبایی‌شناسی پیشرفته در تمدن باستانی منطقه می‌دانند. شهر سوخته در نزدیکی زابل و در حاشیه دریاچه هامون واقع شده و یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی عصر برنز در فلات ایران به شمار می‌رود.

بی‌توجهی مقام‌های میراث فرهنگی به وضعیت نگهداری این اثر تاریخی، بار دیگر ضعف مدیریتی و نبود استانداردهای حفاظتی در برخورد با آثار ارزشمند تاریخی در بلوچستان را نشان می‌دهد؛ مسأله‌ای که در صورت تداوم، می‌تواند منجر به نابودی غیرقابل جبران بخشی از میراث کهن این سرزمین شود.

لازم به ذکر است که سال ۱۳۸۵ مصادف با ۲۰۰۶ میلادی باستان شناس ها در جریان کاوش‌های باستان شناختی خود در شهر سوخته به اسکلت زنی دست یافتند که در سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی در گور باستانی شماره ۶۷۰۵ شهر سوخته دفن شده بود. باستان شناس ها با بررسی این اسکلت متوجه شدند که در حدقه چشم چپ این زن، یک چشم مصنوعی ساخته شده از مواد طبیعی و ترکیبی قرار داده شده است و تایید این موضوع یک انقلاب باستان شناختی در جهان ایجاد کرد.