نقدی بر وضعیت آموزش و سنجش درس “دین و زندگی” برای دانش‌آموزان اهل سنت در نظام آموزشی کشور

✍ نبی بلوچ

درس «دین و زندگی» از دروس اصلی و تأثیرگذار در ساختار آموزشی مدارس ایران است که در همه پایه‌های تحصیلی تدریس می‌شود و نقشی مهم در شکل‌گیری نگرش دینی دانش‌آموزان ایفا می‌کند. با وجود این اهمیت، محتوای این درس در بسیاری از بخش‌ها کاملاً مبتنی بر آموزه‌ها و باورهای مذهب تشیع نگاشته شده، در حالی‌که مطابق با آیین‌نامه‌های رسمی وزارت آموزش و پرورش، برای دانش‌آموزان اهل سنت نباید این بخش‌ها تدریس شود و به‌جای آن کتابی مستقل تحت عنوان «ویژه اهل سنت» در نظر گرفته شده است که مبتنی بر مبانی اعتقادی این جامعه نگارش یافته است.

با این حال، در اجرای این سیاست رسمی مشکلات و نواقص ساختاری متعددی وجود دارد:

۱. توزیع نامناسب منابع آموزشی
در بیشتر موارد، به‌جای کتاب مخصوص اهل سنت، همان کتاب رایج مبتنی بر تشیع در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد که علاوه بر ایجاد سردرگمی، منجر به اتلاف منابع در سطح ملی نیز می‌شود.

۲. تأخیر در تأمین کتاب‌های ویژه اهل سنت
کتاب‌های اختصاصی اغلب با تأخیر به مدارس می‌رسند و در بسیاری موارد، به دلیل عدم پیگیری مدیران، اصلاً به دست دانش‌آموزان نمی‌رسند.

۳. تناقض در طراحی سوالات امتحانات هماهنگ و نهایی
در امتحانات هماهنگ و نهایی، معمولاً سوالات بر اساس محتوای کتاب‌های مبتنی بر تشیع طراحی می‌شود. در نتیجه، دانش‌آموزان اهل سنت برای پاسخگویی مجبورند مطالبی غیرمرتبط با باور مذهبی خود را نیز بیاموزند.

۴. فقدان تمایز در آزمون سراسری (کنکور)
در کنکور سراسری، دفترچه سوالات عمومی است و تفاوتی میان دانش‌آموزان اهل سنت و تشیع قائل نمی‌شود. تقریباً نیمی از سوالات مبتنی بر محتوای خاص تشیع هستند، و این مسئله دانش‌آموزان اهل سنت را در موقعیتی ناعادلانه قرار می‌دهد و یا آن‌ها را از رقابت مؤثر حذف می‌کند.

۵. پیامدهای اجتماعی و روانی
این وضعیت ناعادلانه در سال‌های اخیر نارضایتی گسترده‌ای در میان دانش‌آموزان، خانواده‌ها و معلمان اهل سنت ایجاد کرده و منجر به کاهش انگیزه، احساس تبعیض و بروز تنش در برخی مناطق سنی‌نشین شده است.

با توجه به تأثیر مستقیم نمرات نهایی بر نتیجه کنکور، انتظار می‌رود که وزارت آموزش و پرورش و سازمان سنجش کشور در راستای تحقق عدالت آموزشی، اقدامات زیر را در اولویت قرار دهند:

به‌روزرسانی و شفاف‌سازی آیین‌نامه‌های آموزشی مرتبط با دانش‌آموزان اهل سنت
تضمین توزیع به‌موقع و گسترده منابع درسی ویژه اهل سنت
تدریس منابع آموزشی مطابق با باور مذهبی دانش‌آموزان اهل سنت
طراحی سوالات بر اساس محتوای تدریس‌شده و اعتقادات مذهبی دانش‌آموز
آموزش و توجیه معلمان در مناطق سنی‌نشین برای استفاده از منابع مناسب

نظام آموزشی کشور برای حفظ انسجام اجتماعی، ارتقای کیفیت آموزش و پرهیز از تبعیض مذهبی، نیازمند بازنگری جدی و فوری در سیاست‌گذاری‌های آموزشی مرتبط با فرزندان جامعه اهل سنت ایران است.