ماتی زُبان

✍🏻 ابدلاه بلوچی 

ماتی زُبانا پرچا یک مزنێن ارزشتے هست؟

ماتی زُبان هما زبان اِنت که چه مات و پت و کهۆلا هێلیَ گرێن. 

پٹ و پۆل کارانی لێکه همش اِنت که چُکّ ماتئے لاپا  آییئے تئوارا اِشکنت و گۆن ماتئے زبانا پجّارۆکَ بیت.

وهدے که چکّ پێداکَ بیت گرێت، آییئے مات وتی زُبانا گۆن آییا هبرَ کنت. آ سهڑیت و دلگۆشَ بیت.   

وهد گوَازانَ بنت، چکّ مدام وتی ماتی زُبانا اِشکنت، دلگۆشَ داریت و آ زبانا پۆهَ بیت. مدان مدان گالرِد جۆڑَ کنت و یک گوَنڈێن وهدێئے تها هبر کنگا بنگێجَ کنت.

آ ماتی زبانا وتی مارشت و لۆٹان کرّ و گوَرئے مردمانی کرّا درانگازَ کنت.  

هما ماتی زبانا کندیت، گرێت و لئیبَ کنت؛ شئیتانی و مانجاییَ کنت. چه ماتی زبانئے راها وتی هم‌زبانێن مردمانی کرّا وتا اێمنَ زانت. نون زانت که منی ماتی زبان کجام اِنت، من کجام زبانئے واهند آن، منی دۆد و ربێدگ و پجّار کجام اَنت؟ آ چه اێوکیا درَ کئیت و رُدانَ بیت. نون گۆن چاگردئے مردمان رهوَتَ کنت. بے پگر کنگا هبرَ کنت، وتی سسّایان شرّێن دابێا درشانَ کنت و وهدے وانگئے اُمرا رسیت وانگا بُنگێجَ کنت. 

لهتێن بهتاوَرێن راجانی چکّان اے مۆهَ رسیت که وتی ماتی زبانا در برنت و وتی واهگان سر بنت، بله بژن اِنت که بازێن راجانی چکّ چه وتی ماتی زبانئے وانگ و در برگا زبهرَ بنت و درامدێن زبانانی وانگا بنگێجَ کننت و په آیان درستیگێن چیزّ نۆکَ بنت. بازێن وهدے بارت که آ دومی زبانا هێل بگرنت و وتی هم‌کلاسێن نۆکدربرانی کساسا وانگی چیزّان سرپد بنت. اشیئے سئوبا بازێنے چه وانگا دلپرۆشَ بنت و چه اشان بازێنے وانگا یلهَ کننت. 

ماتی زبان یک میراسے که هزاران سال گۆن انسانئے زندا همگرنچ بوتگ و وتارا چه هر دابێن نگێگێن جاوران گیشّێنتگ، پهرێزتگ و زندگ داشتگ. تۆرے اے زبانانی بازێن مردمے چه وتی بندری هنکێن و ڈێها دور هم بوتگ‌ و دگه کئومانی همساهگیا زندش گوازێنت، بله وتی زبانئے دلگۆشداری‌اِش کرتگ. په درور یهودیانی مسالا آورتَ کنێن که مان درانڈێهی و مزنێن وئیلان وتی زبانش پهازِت. 

بلۆچیا بتلے جننت که «هۆن چه گۆشتا جتا کنگَ نبیت.» اگن هۆنا چه گۆشتا جتا کنئے گڑا آ سهدارَ مریت. اگن ماتی زبان چه انسانا جتا کنگ بیت، آییئے راجی پجّار گار و بێگواهَ بیت.

یونسکوا سال 1999آ، 21 پروری «ماتی زبانئے میان‌اُستمانی رۆچ» نامێنت. تان ای وهدی دنیایا 60 هزار ماتی زبانا هبر کنگَ بیت. اے زبانانی 43 درسد گیمّران اَنت و آیانی گار و بێگواه بئیگئے ترس هست. اے په اشانی مردمان مزنێن تاوانے بوتَ کنت، چیّا که آیانی دۆد و ربێدگ و پجّار گۆن همے زبانان کڑی و همگرنچ اِنت.

هندوستانا کمّا کمّ 80 زبان هست و وانگجاهان وانێنگَ بنت. اۆدا انچێن گرنچے گندگَ نبیت. همے دابا سوییس اِنت. تۆرے سوییس کسانێن ملکے، بله اۆدا چار زبان وانێنگَ بیت و هچ دابێن اڑ و جنجالے نێستش.

ماتی زبانا وانگ، یکّے چه انسانئے بێهی هکّان اِنت و باید اِنت اێرانا هم وانگجاهان وانێنگ ببیت، بله تان اے وهدی سرکارا په گئیرِپارسێن زبانانی وانێنگا هچ گامگێجے نزرتگ. 

اگن اێرانا ڈنّ چه هاکمیتێن راجان، بزان ترک، بلۆچ، ترکمن، اَرَب و لُر اے بابتا تئوارے چست بکننت، گڑا سرکارئے بهتام همے بیت که آ لۆٹنت ملکا بپرۆشنت، پمێشکا په مردمانی لٹّ و کٹّ کنگ، بندیجاهان دئور دئیگ و تنتنا آیانی کُشگا لانچیت و پرواهَ نکنت.

چه ائول‌پهلئویا بگر تان مرۆچی اێرانئے هاکمێن سرکارانی جهد همے بوتگ که گۆن چۆنێن رپک و مندرے بلۆچی زبانا اێر بجننت و پشتا بدارنت، همے سئوبا بازێن بلۆچے په بلۆچی کنگا لجَّ کننت و پارسیئے لبزانی کاربندگ نون پهرے. اێرانا اگن کسے بلۆچی زبانا هبر بکنت ناوانندهے لێکگَ بیت. اێرانئے سرکارئے کۆشست همش انت که چۆنکا ملکئے زبان و دۆد و ربێدگان یکّێن درۆشما بکنت. چه اشیا آییئے بێهی مکسد راجانی گار و بێگواه کنگ اِنت.