✍سانیا میربلوچ
پژوهش‌های ژئوفیزیکی، قله آتشفشانی تفتان در استان سیستان و بلوچستان بار دیگر با خروج گاز گوگرد، مناطق اطراف از جمله شهرستان خاش را تحت تأثیر قرار داده است. گزارش‌های میدانی از انتشار بوی شدید گوگرد و تشکیل ابرهای سفید_زرد ناشی از ذرات معلق در آسمان خبر می‌دهند و ساکنان منطقه نگرانی خود را از پیامدهای سلامت و زیست‌محیطی اعلام کرده‌اند.
پژوهش‌های علمی، از جمله مقاله‌ای با عنوان «بررسی ترکیبات شیمیایی گازهای خارج‌شونده و فعالیت‌های پساآتشفشانی تفتان» و مطالعه ماهواره‌ای منتشرشده افزایش سطح اطراف قله را در بازه ژوئیه ۲۰۲۳ تا مه ۲۰۲۴ حدود ۹ سانتی‌متر ثبت کرده، نشان می‌دهد تجمع گاز و فشار زیرسطحی قابل‌ملاحظه است. متخصصان می‌گویند این پدیده می‌تواند با فعال شدن سیستم هیدروترمال مرتبط باشد؛ هرچند لزوماً به معنی فوران قریب‌الوقوع نیست، اما بدون پایش و مدیریت می‌تواند به مخاطرات زیست‌محیطی و سلامت مردم منجر شود.
همزمان، افزایش فعالیت‌های معدن‌کاوی در پیرامون تفتان، به‌ویژه استخراج طلا، همراه با انفجارهای مکرر گزارش شده است. ساکنان محلی و فعالان محیط زیست می‌گویند انفجارها و عملیات معدن‌کاوی باعث تخریب چشمه‌ها، آلودگی آب و هوا و کاهش آرامش و معیشت جوامع روستایی شده است. انتشار ضایعات و گازهای سمی حاصل از فرآیندهای استخراج، تهدیدی مستقیم برای سلامت تنفسی و کشاورزی محلی است.
بخش مهم و نگران‌کننده‌تر ماجرا، نقش سیاست‌های دولت و نهادهای مسئول است. بسیاری از فعالان و مردم محلی می‌گویند منابع طبیعی منطقه عملاً به‌حساب نهادها یا شبکه‌های منتفع از معادن گذاشته شده و «دست‌اندازی بر منابع محلی» به بخشی از سیاست توسعه نابرابر تبدیل شده است. به تعبیر ساکنان، این روند نه‌تنها ثروت منطقه را غارت می‌کند، بلکه با بسته‌شدن مسیرهای معیشتی سنتی و تمرکز درآمدها در دست افراد معدودی، فقر ساختاری را تشدید می‌کند و همزمان با نابودی محیط زیست، ظرفیت بازتوانی اقتصادی جوامع محلی را از بین می‌برد.
پژوهشگران محیط زیست هشدار می‌دهند که ترکیب فشار زمین‌شناسی (افزایش گاز و تراکم زیرسطحی)، فعالیت‌های معدن‌کاوی ناپایدار و ضعف نظارت حکومتی، «معادله‌ای خطرناک» پدید آورده که مخاطرات بلندمدت زیستی، اقتصادی و اجتماعی را در پی دارد. آن‌ها بارها خواستار پایش علمی مستقل، توقف انفجارهای بی‌رویه و بررسی اثرات سلامت‌محور معدن‌کاوی شده‌اند.
در عمل، مردم محلی گزارش می‌دهند که هنگام افزایش فعالیت‌های معدنی:
منابع آبی (چشمه‌ها و قنات‌ها) کاهش یافته یا آلوده شده‌اند؛ کیفیت هوا در روستاها افت کرده و موارد شکایت از مشکلات تنفسی بالا رفته است؛ فرصت‌های اقتصادی محلی به‌واسطه انحصار نهادها و حضور مافیای وابسته به ساختارهای قدرت محدود شده است و همزمان، دسترسی به سازوکارهای جبران یا جبران خسارت برای ساکنان عملاً وجود ندارد.
نتیجه این مسیر، به‌گفته محلی‌ها و کارشناسان، چیزی جز تشدید فقر، تضعیف سلامت عمومی و فرسایش «سرمایه اجتماعی» در بلوچستان نیست و این وضعیت برای کل یکپارچگی اقتصادی و محیط‌زیستی منطقه خطرآفرین است.
خروج گاز گوگرد از تفتان مسئله‌ای محلی و بلافاصله زیست‌محیطی است، اما ریشه‌های آن فراتر از پدیده طبیعی است: سیاست‌های بهره‌برداری از منابع، ضعف نظارت و غارت منابع محلی توسط ساختارهای منتفع، فقر را تشدید و محیط زیست را تخریب می‌کنند. برای جلوگیری از تبدیل این هشدار به بحران، نیاز است که نهادهای علمی، زیست‌محیطی و حقوقی، داخلی و بین‌المللی وارد عمل شوند و پایش مستقل، شفافیت در فعالیت‌های معدنی و تضمین حقوق معیشتی و سلامت ساکنان اجرا شود.
Be the first to comment