آتشفشان تفتان بار دیگر علائم بیداری نشان داد؛ پژوهشگران خواستار افزایش پایش شدند

به گزارش رسانک، روز سه‌شنبه ۱۵ مهر ماه ۱۴۰۴، نتایج یک پژوهش تازه که در نشریه Geophysical Research Letters منتشر شده، نشان می‌دهد سطح زمین در حوالی قلهٔ آتشفشان تفتان طی بازهٔ ژوئیهٔ ۲۰۲۳ تا مهٔ ۲۰۲۴ (تیر ماه ۱۴۰۲ تا خرداد ماه ۱۴۰۳)، حدود ۹ سانتیمتر بالا آمده و این تورم تاکنون فروکش نکرده است. بر اساس این مطالعه، این تغییر سطح زمین احتمالاً ناشی از افزایش فشار گاز یا تغییرات هیدروترمال زیرسطحی است و پژوهشگران نسبت به احتمال بروز تخلیهٔ انرژی، چه آرام و چه انفجاری، هشدار داده‌اند.

بر اساس مقاله، تحلیل تصاویر راداری ماهواره‌ای Sentinel-1 با استفاده از روش «فیلتر کردنِ مد مشترک» (InSAR Common-Mode Filtering) انجام شده و برآمدگی سطح با مدل‌سازی نشان داده شده است که منبع آن در عمقی تقریباً بین ۴۹۰ تا ۶۳۰ متر زیر قله قرار دارد؛ یعنی بسیار بالاتر از مخزن ماگمای عمیق. پژوهشگران احتمال داده‌اند عامل اصلی این تورم نه زلزله و نه بارش، بلکه تغییر در سیستم هیدروترمال یا جابه‌جایی جزئی ماگما و افزایش فشار گاز در شبکهٔ شکاف‌ها باشد.

در این پژوهش، داده‌های اینسار (Interferometric Synthetic Aperture Radar) توانسته‌اند تغییرات عمودی سطح را با دقت میلی‌متری تا سانتی‌متری آشکار کنند و با اعمال تصحیحات جوّی و فیلترهای آماری ویژه، سیگنال‌های نویزی کاهش یافته است. نویسندگان مقاله همچنین اثرات احتمالی محیطی را بررسی و رد کرده‌اند تا احتمال اشتباه‌خوانی ناشی از نویز کاهش یابد. با این حال، آنها بر نیاز به داده‌های تکمیلیِ لرزه‌نگاری زمینی، اندازه‌گیری گاز و پایش مداوم تأکید کرده‌اند تا تصویر کامل‌تری از سازوکار زیرسطحی به‌دست آید.

پژوهشگران در مقاله تأکید کرده‌اند که هدف از انتشار این یافته‌ها ایجاد هراس نیست، بلکه زنگ هشداری علمی است. آنها پیشنهاد کرده‌اند که نهادهای ذیربط منابع لازم برای پایش تفتان از جمله ایستگاه‌های لرزه‌نگاری، اندازه‌گیری ترکیبات گازی، سنجش تغییرات حرارتی و ادامهٔ پایش اینسار را فراهم کنند تا در صورت تشدید علائم، اقدامات پیشگیرانه و هشدار به جمعیت امکان‌پذیر شود.

گفتنی است که خبرگزاری رسانک، در تاریخ ۶ خرداد ۱۴۰۳، با انتشار یک گزارش خبر داده بود که طی ماه‌های اخیر چندین دهانه جدید، شکاف‌ها و فرورفتگی‌های غیرعادی در کوه تفتان ایجاد شده و خروج بخار گوگرد که به رنگ سفید است، چندین برابر گردیده و همین امر باعث شده که بوی بخار گوگرد در همه آبادی و روستاهای تفتان جنوبی قابل احساس و استشمام شود و تنفس را برای اهالی مشکل نموده است. علاوه بر این گزارش‌های متعددی نیز طی ماه‌های اخیر از فعالیت‌های شرکت‌های استخراج معادن این منطقه و تاثیرات آن بر فعالیت‌های محیط‌زیستی منتشر شده ولی با این وجود بی‌توجهی مسئولان مربوطه و عدم بررسی این تغییرات همچنان ادامه دارد.

نتایج این پژوهش نشان‌دهندهٔ تغییرات قابل اندازه‌گیری و غیرعادی در سطح نزدیک قلهٔ تفتان است که نباید نادیده گرفته شود. هرچند این تغییر لزوماً به معنی فوران قریب‌الوقوع نیست، اما احتمال وقوع تخلیهٔ انرژی از گاز و تغییرات هیدروترمال تا فعالیت آتشفشانی در سطح شدیدتر وجود دارد و مستلزم پایش بیشتر است. مسئولان مربوطه باید به هشدار علمی توجه کرده و امکانات پایش میدانی را هرچه سریع‌تر تقویت کنند تا در صورت تشدید علائم، اطلاع‌رسانی و مدیریت ریسک ممکن شود.